သိမႈသေဘာတရား (၁)

ၿပီးခဲ့တဲ့ အပတ္က က်ေနာ့္ဘေလာ့ကို အားေပးတဲ့ စာဖတ္သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ေတာင္းဆိုမႈေၾကာင့္ ပေလတိုရဲ႕ အသိဉာဏ္သေဘာတရားကို က်ေနာ္ရွာေဖြေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဂရိစ္ႏိုင္ငံအပါအ၀င္ အေနာက္တိုင္းမွာေပၚခဲ့တဲ့ အေတြးအေခၚရွင္ေတြရဲ႕ဒႆနသေဘာတရားေတြဟာ ဘယ္ဟာကမွန္တယ္၊ ဘယ္ဟာကမွားတယ္လို႔ တိတိက်က်ယူဆေျပာဆိုဖို႔ခက္ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အေနာက္တိုင္း ဒႆနိကေဘဒသမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ တစ္ေယာက္ရဲ႕အဆိုကို ေနာက္တစ္ေယာက္က ေျခဖ်က္ၿပီး သူ႔အဆိုကို တင္ျပခဲ့ၾကလို႔ပါပဲ။

ထိုနည္းတူ ဧရိယာက်ယ္၀န္းသေလာက္ ဘာသာေပါင္းစံု၊ လူမ်ိဳးေပါင္းစံုေရာေထြးေနတဲ့ အင္ဒိယႏိုင္ငံမွာလဲ ဗုဒၶေခတ္မတိုင္မီကတည္းက ေခတ္အလိုက္ေပၚထြန္းခဲ့တဲ့ အေတြးအေခၚအယူအဆေတြဟာ အမ်ိဳးမ်ိဳးအဖံုဖံုရွိေနတာ ေတြ႔ၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္။ အေရွ႕တိုင္း/အေနာက္တိုင္းအေတြးေခၚရွင္ႀကီးေတြရဲ႕ ဒႆနသေဘာတရားေတြအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ မျမင္ရ မသိရတဲ့ ျဗဟၼာႀကီးနဲ႔ ထာ၀ရဘုရားကို မ႑ိဳင္ျပဳထားၾကတာမ်ားပါတယ္။ အဲဒီထဲမွာ ထူးထူးျခားျခားဆိုရေလာက္ေအာင္ ဒႆနသမိုင္းကို တုန္လႈပ္သြားေစတဲ့ အေတြးေခၚရွင္တစ္ဦးေပၚထြန္းခဲ့ပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕အေတြးအေခၚေတြဟာ လူကို မ႑ိဳင္ျပဳေတြးထားတဲ့အတြက္ လူနဲ႔တူတဲ့၊ လူ႔အသိရွိတဲ့ လူသားအမ်ားစုက ၀မ္းသာအားရလက္ခံႀကိဳဆိုၾကပါတယ္။ အဲဒီပုဂိၢဳလ္ကေတာ့ ျမတ္ဗုဒၶပါပဲ။

ျမတ္ဗုဒၶဟာ မဇၥ်ိမပဋိပဒါ (the Middle Way or Golden Means) လို႔ေခၚတဲ့ အလယ္လမ္းစဥ္ကို စတင္ေတြ႔ရွိၿပီး သူရွာေဖြေနတဲ့ (Omniscience) သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ျမတ္ကို ပိုင္ဆိုင္ခဲ့ပါတယ္။ က်င့္စရာမွန္သမွ်အက်င့္ေတြကို အကုန္က်င့္သံုးၿပီး သိစရာမွန္သမွ် အသိေတြကို အကုန္သိေတာ္မူတဲ့ ျမတ္ဗုဒၶရဲ႕ ေျမာက္မ်ားလွစြာေသာ ေဟာၾကားခ်က္ေတြထဲက က်ေနာ္အနည္းငယ္မွ် ေဆြးေႏြးတင္ျပခ်င္ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ အသိဉာဏ္သေဘာတရားပါ။ အေနာက္တိုင္းအယူအဆနဲ႔ ဘယ္လိုကြာျခားမႈရွိသလဲဆိုတာ သိၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶရဲ႕ အသိဉာဏ္သေဘာတရားကို ဘယ္သူကမွ မဟုတ္ပါဘူး/မမွန္ပါဘူးလို႔ ျငင္းဆိုတာ မေတြ႔ရေသးပါဘူး။ ဒီေနရာမွာ က်ေနာ္က ဗုဒၶစာေပလာ အသိဉာဏ္သေဘာတရားလို႔ သံုးခ်င္ပါတယ္။

မာဂဓီဘာသာ သို႔မဟုတ္ ပါဠိဘာသာက်မ္းဂန္ေတြနဲ႔ သဂၤါယနာလို႔ေခၚတဲ့ သံဃာ့အစည္းအေ၀းႀကီးေတြ အႀကိမ္ႀကိမ္လုပ္ၿပီး မွတ္တမ္းျပဳထားတဲ့ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ေဟာၾကားခ်က္ေတြကို ဗုဒၶစာေပလို႔ က်ေနာ္တို႔မွတ္သားနားလည္ထားၾကပါတယ္။ အဲဒီစာေပေတြထဲမွာ အသိသေဘာကို ေအာက္ပါအတိုင္း အဆင့္သံုးဆင့္ ခဲြျခားျပပါတယ္။
(၁) Perception မွတ္သားမႈေခၚ သညာအသိ
(၂) Awareness သိကာမွ်ျဖစ္မႈေခၚ ၀ိညာဥ္အသိ
(၃) Knowledge နားလည္သေဘာေပါက္မႈေခၚ ပညာအသိ ေတြျဖစ္ပါတယ္။

ဒီအဆင့္သံုးမ်ိဳးအနက္ ပထမဆံုးျဖစ္တဲ့ မွတ္သားမႈအဆင့္မွာလဲ
(၁) common sense ပံုမွန္မွတ္သားမႈေခၚ ပကတိသညာနဲ႔
(၂) hallucination မွားယြင္းတဲ့မွတ္သားမႈေခၚ ၀ိပလႅာသသညာ ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားကဲြျပားပါေသးတယ္။ ဒီမွတ္သားမႈဆိုတဲ့ အဆင့္ဟာ သိမႈေရးရာမွာ အႏုနယ္ဆံုးအဆင့္ပါပဲ။ ဘာ့ေၾကာင့္ႏုနယ္ရသလဲဆိုရင္ မွတ္သားမႈမွာ reasoning လို႔ေခၚတဲ့ ယုတိၱကို ေတြးဆျခင္းသေဘာမပါ၀င္လို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာကို ပညာရွင္ေတြက လက္သမားေတြရဲ႕ ခဲမွတ္သားမႈ၊ ေရႊတံုးကိုျမင္တဲ့ကေလးေပါက္စတစ္ေယာက္ရဲ႕ အ၀ါေရာင္ျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အသိျဖစ္ေပၚမႈအဆင့္နဲ႔ ႏိုင္းယွဥ္ၾကပါတယ္။

ဒီမွတ္သားမႈဟာလဲ အမွန္အမွားကြဲျပားေသးတဲ့အတြက္ ဒီသေဘာကိုလဲ ေအာက္ပါအတုိင္းေျပာၾကပါေသးတယ္။
လူတစ္ေယာက္က ခန္႔ေမွာင္ေမွာင္အေရာင္ရွိတဲ့ ညေနဘက္အခါမ်ိဳးမွာ တစ္ေတာင္သာသာရွိတဲ့ ႀကိဳးတစ္ေခ်ာင္းကို ျမင္ရတဲ့အခါ ႀကိဳးတစ္ေခ်ာင္းျဖစ္တယ္ လို႔သိတဲ့အသိဟာ ပကတိသညာအသိျဖစ္ၿပီး အဲဒီႀကိဳးကို ေျမြလို႔ထင္ရင္ေတာ့ ၀ိပလႅာသသညာအသိလို႔ ေခၚပါတယ္။

ဒုတိယအဆင့္ျဖစ္တဲ့ အသိကေတာ့ ၀ိညာဥ္လို႔ေခၚတဲ့ စိတ္အသိပါပဲ။ တကယ္ေတာ့ ဗုဒၶအဘိဓမၼာအရ သိမႈမွန္သမွ်ဟာ စိတ္ကလာတာခ်ည္းပါပဲ။ စိတ္သက္သက္ဟာ ေရနဲ႔တူပါတယ္။ အေရာင္အဆင္းကင္းမဲ့ၿပီး သန္႔ရွင္းတဲ့သေဘာရွိေၾကာင္း ဖြင့္ဆိုၾကပါတယ္။ အဲဒီစိတ္သက္သက္ရဲ႕ Function ေခၚ ကိစၥကေတာ့ သိကာမွ်ျဖစ္မႈသေဘာေလးပါပဲ။ စိတ္လမ္းေၾကာင္းေပၚေရာက္သမွ် အသိခံအာရံုမွန္သမွ်ကို သိလိုက္တဲ့သေဘာသက္သက္ပါ။ ဒီထက္ဘာမွမပိုပါဘူး။

လူတစ္ေယာက္က ခင္ဗ်ားကိုေမးတယ္။ ကိုမင္းထက္ကို သိသလား လို႔။ ခင္ဗ်ားရဲ႕အေျဖက သိပါတယ္လို႔ပဲျဖစ္ရမယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ကိုမင္းထက္ဆိုတဲ့ တစ္ဘက္လူပါးစပ္ကထြက္လာတဲ့ အသံကိုၾကားလိုက္တာနဲ႔ ခင္ဗ်ားစိတ္က အဲဒီနာမည္ကို သိသြားၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ သိပါတယ္ဆိုတဲ့အေျဖဟာ မွန္ကန္တဲ့အေျဖျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုသိပါသလဲ ဆိုတဲ့ေမးခြန္းကို ခင္ဗ်ားေျဖႏိုင္ေကာင္းမွ ေျဖႏိုင္မယ္။ အဲဒီေမးခြန္းရဲ႕ အေျဖဟာ စိတ္သိသိမႈသေဘာကို လြန္ၿပီး စိစစ္မႈသေဘာပါသြားၿပီ။ တစ္နည္းအားျဖင့္ ပညာအဆင့္ေရာက္သြားၿပီ။ တကယ္ေတာ့ ဒီ၀ိညာဥ္အသိေခၚ စိတ္အသိဟာ သညာအသိအေခၚမွတ္သားမႈနဲ႔ အၿမဲတမ္းတဲြျဖစ္ေနရတဲ့အတြက္ လက္ေတြ႔အားျဖင့္ လံုးလံုးခဲြျခားလို႔မရႏိုင္ပါဘူး။ သီအိုရီအေနနဲ႔ပဲ ခြဲျခားလို႔ရပါတယ္။

ဒါေပမဲ့ ပညာရွင္ေတြက ဒီႏွစ္မ်ိဳးရဲ႕သိပံုျခားနားခ်က္ကို ေအာက္ပါအတုိင္း ဥပမာေပးၾကပါတယ္။ ေရႊတံုးကို ျမင္တဲ့အခါ ကေလးေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ အ၀ါေယာင္အတံုးေလးတစ္တံုးျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ မွတ္သားမႈဟာ သညာအသိျဖစ္ၿပီး လူႀကီးတစ္ေယာက္ရဲ႕ အဲဒီအတံုးဟာ ေရႊတံုးျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အသိဟာ ၀ိညာဥ္သိမႈျဖစ္ပါတယ္ တဲ့။ ဒီဥပမာအရဆိုရင္ စိတ္သိေခၚ ၀ိညာဥ္အသိမွာ experience အေတြ႔အႀကံဳ သေဘာပါ၀င္ေနတာ ေတြ႔ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ေရႊကို မျမင္ဖူး၊ မသိဖူးရင္ ေရႊျဖစ္ေၾကာင္းသိဖို႔ ခက္ပါတယ္။ တစ္နည္းေတာ့လဲ စိတ္အသိဟာ သက္ဆိုင္ရာအာရံုကို အရွိအရွိအတိုင္းသိျခင္းလို႔ နားလည္ႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္တစ္မ်ိဳး က်ေနာ္စဥ္းစားမိတာက အာရံုတစ္ခုခုကို ျမင္ျခင္း၊ ၾကားျခင္း စသည္အားျဖင့္ ရလာတဲ့အခါ ပထမဆံုးခဏမွာ မွတ္သားလိုက္တဲ့သေဘာကို သညာလို႔ေခၚၿပီး အဲဒီကမွတစ္ဆင့္တက္လာတဲ့ ေနာက္ထပ္သိမႈကိုေတာ့ ၀ိညာဥ္လို႔ေခၚတယ္လို႔ နားလည္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီစိတ္သိမႈမွာလဲ Reasoning ေခၚ ယုတိၱကိုေတြးဆမႈသေဘာ နည္းနည္းမွမပါေသးပါဘူး။