ေနာက္ဆံုးအဆင့္ျဖစ္တဲ့ သိမႈသေဘာတရားကေတာ့ knowledge သို႔မဟုတ္ Wisdom ေခၚ ပညာအသိျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသိမႈမွာ
(၁) Recollection အာရံုကို ျပန္လည္စုေဆာင္းျခင္းသေဘာတရား
(၂) Reflection အာရံုကို ျပန္လည္သံုးသပ္ျခင္းသေဘာတရား
(၃) Reasoning သက္ဆိုင္ရာအာရံုရဲ႕ယုတိၱကိုေတြးဆျခင္းသေဘာတရား ဆိုတဲ့ R သံုးလံုးပါေနတာ ေတြ႔ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တစ္စံုတစ္ခုေသာအာရံုကို ဂဂနနသိတယ္ဆိုတဲ့ အသိဟာ သညာအသိ၊ ၀ိညာဥ္အသိေတြတုန္းကလို အာရံုရရျခင္း ပစၥပၸန္တည့္တည့္မွတ္သားမႈ၊ သိမႈမ်ိဳးမဟုတ္ပါဘူး။ သညာ၊ ၀ိညာဥ္ေတြနဲ႔ မွတ္သားထား၊ သိထားၿပီးျဖစ္တဲ့ သာမန္အသိေတြကို ထပ္ဆင့္စိစစ္ၿပီးမွ သိလာရတဲ့ အသိတစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအသိကို နားလည္သေဘာေပါက္မႈလို႔ ေ၀ါဟာရဖလွယ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပညာဆိုတာ နားလည္သေဘာေပါက္ျခင္း understanding ကိုေျပာပါတယ္။
ဒီလိုနားလည္တဲ့ေနရာမွာလဲ စာေပမွာလာတဲ့အတိုင္း တင္ျပရရင္ သံုးမ်ိဳး သံုးဆင့္ကြဲျပားပါေသးတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့----
(၁) သုတမယဉာဏ္= understanding gained from general study
(၂) စိႏၲာမယဉာဏ္= knowledge obtained from reasoning
(၃) ဘာ၀နာမယဉာဏ္= wisdom possessed from experience
နံပါတ္တစ္ျဖစ္တဲ့ အသိဉာဏ္မ်ိဳးကို စာေပေလ့လာမႈေတြ၊ သင္ယူမႈေတြကရပါတယ္။ ဒီအသိဟာ မိမိေလ့လာရတဲ့ အေၾကာင္းအရာဘာသာရပ္အလိုက္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့အတြက္ ခုိင္မာတဲ့အသိဉာဏ္အေနနဲ႔ တထစ္ခ်မွတ္ယူလို႔မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ အေၾကာင္းအရာတစ္မ်ိဳးတည္းသည္ပင္ တင္ျပသူကဲြျပားမႈေၾကာင့္ ကြဲျပားႏိုင္ပါေသးတယ္။ ေနာက္တစ္ခါ တင္ျပသူတစ္ဦးတည္းသည္ပင္ သူ႔အခ်ိန္ကာလအားေလွ်ာ္စြာ ရရွိလာတဲ့ အသိေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ ေရွ႕ေနာက္တင္ျပပံုကြဲလြဲႏိုင္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ တင္ျပသူ က်မ္းဆရာရဲ႕ အကိုးသာဓကေတြကဲြျပားမႈေၾကာင့္ ဆရာတစ္ဦးတည္းပင္ျဖစ္လင့္ကစား ေရွ႕ေနာက္အဆိုကြဲျပားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စာေပအသိဟာ မခိုင္မာပါဘူး။ ဒီသေဘာကို ေပၚလြင္ေအာင္ ေရွးဆရာမ်ားကလဲ “တစ္က်မ္းတတ္ရံု၊ က်မ္းမစံု၊ အာဂံုတယ္ၿပီး မကိုးနဲ႔” လို႔ ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။
ႏွစ္နံပါတ္အသိဉာဏ္ကေတာ့ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈကို အေျခခံပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈဆိုတာလဲ Form of Idea လို႔ေခၚတဲ့ အေတြးပံုသဏၭာန္တစ္ခုလိုအပ္ပါတယ္။ အသားလြတ္ႀကီးဘယ္သူမွ မစဥ္းစားတတ္ၾကပါဘူး။
(၁) thinkable object= စဥ္းစားစရာအာရံု တစ္ခုခုရွိျခင္း၊
(၂) ability to think= စဥ္းစားႏိုင္စြမ္းရွိျခင္းနဲ႔
(၃) to think= စဥ္းစားျခင္း တို႔ရွိေနဖို႔လိုပါတယ္။
စဥ္းစားစရာေတာ့ရွိတယ္၊ ဒါေပမဲ့ စဥ္းစားႏိုင္စြမ္းမရွိဘူးဆိုရင္ စိႏၲာမယဉာဏ္အဆင့္မေရာက္ပါဘူး။ အဲဒီအဆင့္ေရာက္ဖို႔ အဂၤါသံုးမ်ိဳးစလံုးလိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီအဂၤါသံုးခ်က္နဲ႔ညီရင္ အေျဖတစ္ခုခုထြက္လာပါတယ္။ အဲဒီအေျဖဟာ စိႏၲာမယဉာဏ္ရဲ႕ ရလာဒ္ပါပဲ။
ဥပမာ၊ သုေမဓာသူေဌးသားက သူ႔မိဘေတြကြယ္လြန္သြားတဲ့အခါ က်န္ရစ္တဲ့ပစၥည္းပံုႀကီးကိုၾကည့္ၿပီး “ငါ့မိဘေတြဟာ ပစၥည္းေတြကို ရွာရံုသာရွာတတ္ၾကၿပီး ယူမသြားတတ္ၾကဘူး၊ ငါကေတာ့ ဒီပစၥည္းအားလံုး ယူသြားမယ္” လို႔စဥ္းစားပါတယ္။ အဲဒီစဥ္းစားမႈထဲက သူေဌးသားေတာထြက္၊ ရေသ့၀တ္သြားျခင္း ဆိုတဲ့ အေျဖတစ္မ်ိဳးထြက္လာပါတယ္။ အေသးစိမ့္ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ သူ႔စဥ္းစားမႈထဲမွာ ေအာက္ပါအခ်က္အလက္ေတြပါေနတာ ေတြ႔ၾကရမွာပါ။
(၁) ငါ့မိဘႏွစ္ပါးေသဆံုးသြားရွာၿပီ။
(၂) ပစၥည္းမ်ားစြာ က်န္ရစ္ခဲ့ၿပီ။
(၃) မိဘႏွစ္ပါးေသသလို ငါလဲတစ္ေန႔ ေသရမည္။
(၄) ငါေသရင္လဲ ငါ့မိဘေတြလို ပစၥည္းေတြကို ထားခဲ့ရမည္။
(၅)ဒီေတာ့ ဒီပစၥည္းေတြကို အလွဴေပးပစ္ၿပီး ကုသိုလ္ေကာင္းမႈေတြကိုပဲ ငါ့နဲ႔အတူတမလြန္ကို ယူသြားမည္။
ဒီအေတြးဟာ သာမန္လူေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ လိုက္လုပ္ဖို႔ေတာ့ ခဲရင္းမယ္ထင္ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ေတြးတဲ့အဆင့္ျခင္းမတူညီလို႔ပါပဲ။ က်ေနာ္တို႔မွာလဲ ဒီလိုအေတြးမ်ိဳးေတြ ရွိေနတာပါပဲ၊ အနည္းအမ်ားဆိုသလို ေတြးလဲေတြးဖူးၾကတာပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ က်ေနာ္တို႔ေတြးတာက အားနည္းတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သိသာတဲ့ ရလာဒ္မေပၚဘူး။ သုေမဓာရဲ႕အေတြးက အားေကာင္းတယ္။ ဘယ္ေလာက္ထိေကာင္းလဲဆိုရင္ သူပိုင္ဆိုင္သမွ်ေတြ စြန္႔လႊတ္ၿပီး ေတာထြက္သြားရေလာက္တဲ့အထိ ေကာင္းတာ။ သုေမဓာရဲ႕အဲဒီလိုအေတြးမ်ိဳးေၾကာင့္ က်ေနာ္တို႔ဟာ သူဘုရားျဖစ္လာတဲ့အခါ ေဟာၾကားခဲ့တဲ့တရားေတြကို နာယူလို႔မကုန္ျဖစ္ေနၾကရတာပါ။ ဒါဟာ စိႏၲာမယဉာဏ္ရဲ႕ရလာဒ္ပဲလို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ဆိုခ်င္ပါတယ္။ ဒီလိုေတြးပံုမ်ိဳးကို အေနာက္တိုင္းဖီလိုဆိုဖီမွာ
(၁)Deduction=(ႀတိယုတိၱဆင္ေျခ) သံုးဆင့္ေတြးနည္းနဲ႔
(၂)Induction=(ဒြိယုတိၱဆင္ေျခ) ႏွစ္ဆင့္ေတြးနည္း လို႔သံုးပါတယ္။
ဥပမာ---
(၁) လူသားမွန္သမွ် ေသၾကရမည္။ (ပထမအာေဘာ္)
(၂) ကိုမင္းထက္သည္ လူသားျဖစ္သည္။(ဒုတိယအာေဘာ္)
-------------------------------------------
(၃) ထို႔ေၾကာင့္ ကိုမင္းထက္သည္ ေသရမည္။ (ေကာက္ခ်က္)
တစ္နဲ႔ႏွစ္ကို အေျခခံၿပီးေတာ့ သံုးမွာအေျဖထုတ္တဲ့ေတြနည္းပါ။ ဒီေတြးနည္းဟာ အခါခပ္သိမ္းမွန္ကန္တဲ့ ေတြးနည္းေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။ ယူဆပံုမွန္ၿပီးေတာ့ ေကာက္ခ်မွာ လြဲသြားတဲ့ ေတြးနည္းေတြလဲ အမ်ားႀကီးပါပဲ။
ဥပမာ---
(၁) မိန္းမမွန္သမွ် ပန္းကို ခ်စ္သည္။ (ပထမအာေဘာ္)
(၂) ခင္ခင္သည္ မိန္းမတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ (ဒုတိယအာေဘာ္)
----------------------------------------------
(၃) ထို႔ေၾကာင့္ ခင္ခင္သည္ ပန္းကိုခ်စ္သည္။ (ေကာက္ခ်က္)
ဒီေတြးနည္းမွာ နံပါတ္တစ္ျဖစ္တဲ့ Premises အာေဘာ္ဟာ အေရးႀကီးေၾကာင္း သတိထားမိမွာပါ။ တကယ္လို႔ မိန္းမမွန္သမွ် ပန္းကိုခ်စ္သည္ ဆိုတဲ့ အာေဘာ္သာ တထစ္ခ်မွန္တယ္ဆိုရင္ မိန္းမတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ ခင္ခင္ဟာ ပန္းကိုခ်စ္တယ္ဆိုတဲ့ ေကာက္ခ်က္ဟာလဲ မွန္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အာေဘာ္ထိုးကတည္းက လြဲလာတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေကာက္ခ်က္မွာလဲ လြဲသြားရတာပါ။ ဒါကို မွန္ေအာင္ “မိန္းမအမ်ားစုသည္ ပန္းကို ခ်စ္ၾကသည္” လို႔ ေယဘုယ်သေဘာပါေစၿပီး ထိုးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဘာ့ေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ ေလာကမွာ ေသျခင္းတရားတစ္မ်ိဳးေလာက္ပဲ ေသခ်ာပါတယ္။ က်န္တာေတြကေတာ့ ေယဘုယ်ခ်ည္းပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ အမွန္တရားနဲ႔နီးစပ္ေအာင္ေတြးေတာတဲ့အခါမွာ ေယဘုယ်သေဘာကို ထည့္ၿပီး အာေအာ္ထိုးရပါတယ္။
ဒိြယုတိၱလို႔ေခၚတဲ့ ႏွစ္ဆင့္ေတြးနည္းကေတာ့ Premises လို႔ေခၚတဲ့ အာေဘာ္တစ္ခ်က္နဲ႔ Conclusion လို႔ေခၚတဲ့ ေကာက္ခ်က္ တစ္ခ်က္ပါပဲ။ အဆိုတစ္ခုကိုၾကည့္ၿပီး အေျဖထုတ္တဲ့နည္းပါ။ ဥပမာ--
(၁) ေတြ႔သမွ် က်ီးကန္းအားလံုးသည္ အမည္းခ်ည္းသားျဖစ္သည္။ (အာေဘာ္)
--------------------------------------------------------------------
(၂) ထို႔ေၾကာင့္ က်ီးကန္းမွန္သမွ် အမည္းခ်ည္းသာျဖစ္သည္။ (ေကာက္ခ်က္)
ဒီအေျဖဟာ က်ီးျဖဴတစ္ေကာင္ေကာင္ကို မေတြ႔ရမခ်င္း မွန္ေနမွာေတာ့ ေသခ်ာပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေဟာဒီက်ယ္၀န္းလွကမၻာႀကီးထဲမွာ က်ီးျဖဴမရွိဘူးလို႔ ဘယ္သူသိႏိုင္မွာလဲ။ ဒီလိုအဆိုမ်ိဳးကို တစ္ထစ္ခ် မွတ္သားလို႔ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ စိႏၲမယဉာဏ္တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ဒိြယုတိၱဆင္ေျခဟာလဲ အားကိုးေလာက္တဲ့ အသိမ်ိဳးမဟုတ္ေသးေၾကာင္း နားလည္ႏိုင္ပါတယ္။
ေနာက္ဆံုးအသိဉာဏ္အဆင့္ကေတာ့ ဘာ၀နာမယဉာဏ္ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္ေတြ႔အသိလို႔တိုက္ရိုက္ဘာသာျပန္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအသိဟာလဲ “ခဲမွန္ဖူးေသာ စာသူငယ္” ဆိုတဲ့ ကိုယ့္ေတြ႔အသိမ်ိဳးမွသည္ သစၥာေလးပါးကို သိတဲ့ကိုယ္ေတြ႔အသိတိုင္ေအာင္ က်ယ္၀န္းလွပါတယ္။ စာေပမွာေတာ့ တရားဘာ၀နာေရးရာမွာပဲ သံုးတာမ်ားပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီလိုေျပာရင္ ဒီအသိဟာ ေန႔စဥ္ဘ၀နဲ႔ မဆိုင္သလိုျဖစ္သြားပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်ေနာ္ကေတာ့ ေန႔စဥ္ဘ၀မွာလဲ ဒီလိုကိုယ္ေတြ႔အသိမ်ိဳးေတြရွိေနေၾကာင္း၊ အဲဒီအသိေတြကိုလဲ ဘာ၀နာမယဉာဏ္လို႔ ေခၚခ်င္ေခၚနိုင္ေၾကာင္း တင္ျပလိုပါတယ္။ ဒီလိုယူဆလိုက္တဲ့အတြက္ ဒီဉာဏ္ရဲ႕ နယ္ပယ္ဟာ အေတာ္ေလးကို ႀကီးက်ယ္သြားပါတယ္။
ဒီဉာဏ္ကို အေတြ႔အႀကံဳကရတယ္ လို႔ ေယဘုယ်နားလည္ထားဖို႔လိုပါတယ္။ အဲဒီလို အေတြ႔အႀကံဳက ရတဲ့အတြက္ စာေပသင္ၾကားမႈေတြ၊ ဆင္ျခင္စဥ္းစားမႈေတြနဲ႔ အေတာ္မ်ားမ်ား မသက္ဆိုင္ေတာ့ပါဘူး။ အဲဒီေတာ့ ဘယ္သူမဆို ဒီအသိမ်ိဳးကို သူတို႔သက္ဆိုင္ရာဘ၀ထဲက ထုတ္ယူႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအသိဉာဏ္ရဲ႕ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကေတာ့ သစၥာေလးပါးကို ထိုးထြင္းသိျမင္ျခင္းပါပဲ။ ဘယ္ေသာအခါမွ ေျပာင္းလဲျခင္းမရွိေေတာ့ေသာသိျခင္းျဖင့္ သိသြားတယ္ လို႔ဆိုလိုပါတယ္။ ဒါကေတာ့ ဘာ၀နာမယဉာဏ္ရဲ႕အထြတ္အထိတ္အဆင့္ပါ။
က်ေနာ္တစ္ခုစဥ္းစားမိတာေျပာရမယ္ဆိုရင္ ဒီအသိမွာ ေအာက္ပါအခ်က္အလက္ေတြ ပါ၀င္ေနတာေတြ႔ရပါတယ္။
(၁) having experience=အေတြ႔အႀကံဳရွိျခင္း
(၂) filtering knowledge out of it=ယင္းမွ အသိကို ထုတ္ယူျခင္း
(၃) unchangeablity= မေျပာင္းလဲျခင္း စသည္ျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ခါတေလ က်ေနာ္တို႔ေန႔စဥ္ဘ၀မွာ အေတြ႔အႀကံဳကေတာ့ ရွိပါရဲ႕။ သက္ဆိုင္ရာလူက သူ႔အေတြ႔အႀကံဳကို မထုတ္ယူတတ္ရင္ သူ႔အတြက္ အဲဒီအေတြ႔အႀကံဳဟာ အလကားပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ သူဟာ အဲဒီအသိနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေျပာင္းလဲႏိုင္တယ္။ အေတြ႔အႀကံဳရွိေပမဲ့ အသိကိုမထုတ္ယူတတ္တဲ့အတြက္ အသိေျပာင္းလဲေနေသးသမွ် အဲဒီလူရဲ႕အသိဟာ ဘယ္ေသာအခါမွ ဘာ၀နာမယဉာဏ္အဆင့္မေရာက္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါျဖစ္ရင္ အဲဒီအသိကို ဘယ္လိုနာမည္ေပးမလဲ၊ က်ေနာ္ကေတာ့ အေတြ႔အႀကံဳလို႔ပဲေခၚခ်င္ပါတယ္။ လူတိုင္းမွာ အနည္းအမ်ားဆိုသလို ဘ၀အေတြ႔အႀကံဳေတြ ရွိၾကပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ၉၀% ရာခိုင္းႏႈံးေလာက္ေသာ လူေတြဟာ ကိုယ့္အေတြ႔အႀကံဳကို ျပန္လည္မသံုးခ်တတ္ၾကပါဘူး။ ၁၀%ရာခိုင္ႏံူးေလာက္ပဲရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီေလာက္အေရအတြက္ရွိတဲ့လူေတြပဲ ဘ၀မွာ အထက္တန္းေရာက္လာၾကရတာပါ။ ဒါကို ဘာ၀နာမယဉာဏ္ရဲ႕ ရလာဒ္ပဲလို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ဆိုခ်င္ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ က်ေနာ္ေလ့လာထားတဲ့အထဲက အနည္းငယ္မွ် ေဆြးေႏြးၾကည့္တာပါ။ စစ္မွန္တဲ့အသိဉာဏ္မ်ိဳးပိုင္ဆိုင္ႏိုင္ၾကပါေစ။
(ေဆာရီးဗ်ာ၊ နည္းနည္းရွည္သြားတယ္။)
